Choroba refluksowa przełyku – zalecenia żywieniowe

Definicje związane z refluksem

Refluks kwasowy – stan w którym treść żołądkowa cofa się do przełyku przez nieszczelną klapkę mięśniową zwaną dolnym zwieraczem przełyku.

Zgaga – jeden z objawów refluksu kwasowego, charakteryzuje się uczuciem pieczenia i bólem w okolicy przełyku.

Choroba refluksowa przełyku (GERD) – stan chorobowy, w którym objawy refluksu kwasowego (w tym zgaga) stają się przewlekłe i zdarzają się co najmniej raz w tygodniu.

Refluks krtaniowo-gardłowy (LPR) – schorzenie wywołane przez refluks kwasowy, w którym nieprawidłowo funkcjonują oba zwieracze przełyku (dolny i górny) przez co treść żołądkowa najpierw trafia do przełyku a następnie do jamy gardłowej i krtani. Może pojawiać się u niemowląt, u których oba zwieracze nie zdążyły się jeszcze w pełni wykształcić

NERD – postać choroby refluksowej, w której występują typowe dla GERD objawy przy jednocześnie prawidłowym obrazie przełyku w badaniu endoskopowym.

Epidemiologia

Choroba refluksowa przełyku (GERD) jest przewlekłym i coraz powszechniejszym zaburzeniem układu pokarmowego. Ostatni przegląd epidemiologiczny wykazał, że częstość występowania GERD wynosi ok. 23% w Ameryce Północnej, ok. 17% w Europie, ok. 5% w Azji Wschodniej, ok. 21% na Bliskim Wschodzie, ok. 11% w Australii oraz ok. 23% w Ameryce Południowej.

Wzrost częstości występowania GERD może być spowodowany wieloma czynnikami takimi jak : długotrwały stres, starszy wiek, płeć męska, rasa, przyjmowanie leków przeciwbólowych, spożywanie przetworzonej żywności, palenie, wysokie BMI, niska aktywność fizyczna oraz czynniki genetyczne. Przegląd badań epidemiologiczny z 2018 r. prowadzony przez dr. Yamasaki pokazał, że w ciągu ostatniej dekady (2006-2016) nastąpił znaczny wzrost odsetka młodszych pacjentów z GERD, zwłaszcza w grupie wiekowej 30-39 lat.

Według różnych źródeł objawy chorobowe występują codziennie u 4-10%, a tygodniowo u 10-30% dorosłej populacji w krajach zachodnich. W Polsce GERD rozpoznaje się u 36% pacjentów zgłaszających się do lekarza z dolegliwościami brzusznymi. Według szacunkowych danych choroba ta z roku na rok staje się coraz bardziej powszechna, a jej przyczyną może być zmieniający się styl życia i niewłaściwe odżywianie.

W 2014r. przeprowadzono analizę polskiej grupy badawczej pod przewodnictwem prof. Jarosza oceniajacą związek czynników związanych z nawykami żywieniowymi i zwiększonym ryzykiem GERD. Grupa badana składała się z pacjentów ze szpitala Bródnowskiego w wieku 18-65 lat, u których badania kliniczne potwierdziły diagnozę choroby refluksowej przełyku, natomiast grupę kontrolną stanowiły osoby zdrowe do 65 roku życia (łącznie w badaniu zgłoszono 513 osób) Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz.

Powyższe badanie nie wykazało związku regularności i szybkości spożywania posiłków na występowanie GERD. Zauważono, jednak wpływ małej liczby posiłków (1-2) dziennie na zwiększone występowanie objawów chorobowych. Można założyć, że przy 1-2 posiłkach dziennie każdy z nich jest dużej objętości. Ta obserwacja jest zgodna z teorią biomechaniczną, zgodnie z którą nadmierne (trwające wiele lat) rozciąganie ścian żołądka np. ze względu na duże posiłki i powietrze gromadzące się w dnie żołądka podczas jedzenia prowadzi do osłabienia mechanizmów regulujących funkcjonlność dolnego zwieracza przełyku. Związek między spożywaniem dużych objętościowo posiłków, a zgagą wykazano także w pracach innych autorów.

Przyczyny

Główną przyczyną GERD jest zaburzenie motoryki dolnego zwieracza przełyku. W chorobie refluksowej obserwuje się zwiększoną ilość i częstość samoistnego rozluźnienia LES. Znajomość czynników odpowiedzialnych za mechanizm motoryczny dolnego zwieracza przełyku jest kluczowy w diagnostyce choroby i dobraniu odpowiedniej terapii. W ostatnim czasie zwraca się uwagę na wzrost stężenia histaminy (w wyniku alergii na pokarmy) i jej związku z relaksacją dolnego zwieracza przełyku. Po spożyciu uczulającego pokarmu (w przypadku IgE-zależnej alergii pokarmowej) dochodzi do wielu reakcji śluzówki żołądka : obrzęku, hipersekrecji, zwiększonej perystaltyki, i tachygastrii (nadaktywność pracy żołądka), która może prowadzić do cofania się treści pokarmowej do przełyku. W badaniach nad grupą dzieci z alergią pokarmową odnotowano w 30 – 46% przypadków jednoczesne występowanie GERD.

Zalecenia dietetyczne dla pacjentów z GERD

Ogromny wpływ na występowanie i przebieg choroby refluksowej przełyku ma styl życia i nawyki żywieniowe. Stąd ważne jest, aby w pierwszym kontakcie z pacjentem podkreślić znaczenie modyfikacji stylu życia w celu skutecznej kuracji. Zaleca się spożywanie regularnie mało objętościowych posiłków, bez pośpiechu i dokładnie przeżuwając. Ostatni posiłek najlepiej spożyć na 2-3 godziny przed snem. Z diety należy wykluczyć pokarmy nasilające objawy np. zgagę ( jest to często kwestia indywidualna) oraz zwrócić uwagę na ograniczenie spożywania pokarmów długo zalegających w żołądku ( surowe, ostre, tłuste, wędzone). Należy ograniczyć ilość przyjmowanych napojów gazowanych i zawierających kofeinę oraz alkoholu, a częściej korzystać z płynów o pH zbliżonym do obojętnego, które nie wpływają na relaksację LES. Patrz tab. 1

Ważne jest aby pacjenci unikali leżenia po posiłku oraz unikali dźwigania i schylania. Należy ubierać luźną odzież i unikać wszelkich pasków/ form ubioru zwiększających napięcie tłoczni brzusznej. Szczególnie przy objawach występujących w czasie snu zaleca się uniesienie wezgłowia łóżka. Dla osób z nadmierną masą ciała ważne jest wprowadzenie diety redukcyjnej. Palenie tytoniu jest kolejnym czynnikiem wpływającym na relaksację LES i bez zaprzestania palenia skuteczna terapia może być niemożliwa do osiągnięcia.

Do najbardziej refluksogennych produktów zaliczane są:

• produkty z dużą zawartością tłuszczu,
• pikantne i kwaśne potrawy,
• owoce i soki cytrusowe,
• warzywa cebulowe,
• pomidory i sok pomidorowy,
• czekolada,
• kawa,
• napoje i produkty zawierające miętę,
• napoje gazowane oraz alkohol.

Powyższe produkty powodują lub nasilają objawy GERD za pomocą różnych mechanizmów, np. zmniejszenie napięcia dolnego zwieracza przełyku (LES), opóźnienie opróżniania żołądka czy pobudzenie receptorów czuciowych w przełyku. W badaniu polskiej grupy pacjenci najczęściej zgłaszali objawy po tłustych, smażonych, kwaśnych i pikantnych posiłkach oraz po owocach i słodyczach. Zaobserwowano również, że pacjenci z GERD częściej niż osoby zdrowe jedli produkty pomidorowe, owoce i soki cytrusowe, produkty czekoladowe oraz pili herbatę miętową. Biorąc pod uwagę wyniki badania profesora Jarosza optymalnym zaleceniem dla pacjentów z GERD jest spożywanie co najmniej 3 posiłków, a najlepiej 4-5 dziennie oraz zindywidualizowanie zaleceń żywieniowych w celu eliminacji produktów wywołujących objawy u danej osoby.

Literatura:

1. Jarosz M., Taraszewska A., Risk factors for Gastroesophageal Reflux Disease: the role of diet., Przegląd Gastroenterologiczny, 2014; 9(5). 297-301
2. Yamasaki Takahisa i inni, The changing Epidemiology of Gastroesophageal Reflux Disease: Are Patients Getting Younger?, Journal of Neurogastroenterology and Motility 2018; 24(4): 559-569